Jak dobrać odpowiednie materiały opatrunkowe do rany?
Opatrywanie ran to umiejętność, która z pewnością przyda się każdemu – nigdy nie wiadomo kiedy będzie najbardziej potrzebna. Trudno wyobrazić sobie apteczkę niezależnie, czy w zakładzie pracy, pojeździe, czy prywatnym domu bez opatrunków.
Opatrywanie ran to umiejętność, która z pewnością przyda się każdemu – nigdy nie wiadomo kiedy będzie najbardziej potrzebna. Trudno wyobrazić sobie apteczkę niezależnie, czy w zakładzie pracy, pojeździe, czy prywatnym domu bez opatrunków. Materiały opatrunkowe to nie tylko bandaże i plastry — jest ich wiele rodzajów, mających odmienne zastosowania jednak cel pozostaje taki sam: skuteczne zabezpieczenie obrażeń ciała.
Opatrywanie rany i zabezpieczenie jej przed dodatkowymi urazami czy zabrudzeniami to podstawowy schemat leczenia. Aby proces gojenia się rany przebiegał sprawnie i bezpiecznie, należy dobrać odpowiedni rodzaj opatrunku. Obecnie rynek medyczny jest w stanie zaoferować szeroki wybór materiałów opatrunkowych w zależności od urazu.
Rodzaje opatrunków mogą być bardzo różne - zależą od rodzaju rany, jej umiejscowienia, głębokości, wielkości, a także charakteru. Warto wiedzieć jakie rodzaje opatrunków istnieją i kiedy stosować poszczególne rodzaje.
Opatrunki medyczne mają za zadanie nie tylko osłaniać rany. Istnieje też wiele opatrunków specjalistycznych które posiadają specjalne substancje o działaniu przeciwbakteryjnym i przyspieszającym gojenie się ran.
By opatrzyć rany najczęściej wykorzystuje się kompresy gazowe, ale warto mieć na uwadze, że różne rodzaje opatrunków mogą mieć inne zastosowanie i inne właściwości.
Każdy opatrunek poddawany jest sterylizacji, by pozbyć się wszelkich bakterii.
Opatrunki medyczne są sterylizowane radiacyjnie – odbywa się to przy pomocy promieniowania jonizującego, lub chemicznie w czasie którego używa się tlenku etylenu, który jest silnie trującym gazem. Dzięki sterylizacji powstają bezpieczne jałowe opatrunki medyczne.
Zasady opatrywania ran
Sposób postępowania z raną zależy od wielu czynników, z których najważniejszy to rodzaj rany. Zwykle proces opatrywania rany przebiega wieloetapowo. Pierwszym działaniem powinno być dokładne obejrzenie miejsca zranienia i ocena, czy konieczna jest konsultacja lekarska. Należy ocenić ranę pod kątem jej typu, głębokości, nasilenia krwawienia, stopnia jej zabrudzenia oraz obecności ciał obcych. Jeżeli na powierzchni rany obserwujemy niewielkie krwawienie to powinniśmy je zatamować poprzez ucisk miejsca krwawienia. Kolejnym działaniem powinno być zabezpieczenie rany przez zakażeniem i zanieczyszczeniami. W tym celu zaleca się płukanie powierzchni rany wodą lub solą fizjologiczną. Następnie jej powierzchnię należy zdezynfekować za pomocą preparatu bakteriobójczego. Dopiero kolejnym etapem powinno być założenie opatrunku, najlepiej jałowego.
Wymogi stawiane materiałom opatrunkowym:
Opatrunki są produktami o właściwościach ochronnych i leczniczych przeznaczone do nakładania na rany lub zmienioną powierzchnię skóry, wchłaniania wydzielin tkankowych, zabezpieczania przed zakażeniem. Wykonuje się je z wysokiej jakości surowców, spełniających rygorystyczne wymagania jakości medycznej.
Stosowanie opatrunku ma na celu czasowe zastąpienie funkcji skóry do czasu zagojenia się rany, tj.:
- ochronę rany przed działaniem czynników zewnętrznych,
- zapewnienie czystości rany,
- zapewnienie temperatury i wilgotności wewnątrz rany optymalnej dla procesów gojenia,
- wchłanianie krwi i wysięku,
- zmniejszenie obrzęku i bolesności rany,
- ograniczenie powierzchni martwicy,
- minimalizację blizn.
W związku z powyższym materiał opatrunkowy powinien być wykonany z surowców o określonej chłonności, przepuszczających gazy, nieprzywierających do rany. Opatrunki nie powinny działać drażniąco, uczulająco, reagować z substancjami stosowanymi miejscowo w leczeniu ran. Dodatkowo powinny spełniać wymogi jałowości, bądź mieć możliwość sterylizacji.
Rodzaj opatrunku dobiera się indywidualnie do danej rany. Pod uwagę bierze się przede wszystkim ilość wysięku oraz współwystępujące zakażenie rany. Opatrunki jałowe stosuje się bezpośrednio na ranę, a niejałowe jako opatrunek wierzchni.
Tradycyjne opatrunki stosowane do zaopatrywania ran:
Proces gojenia się ran od zawsze był zagadką i wyzwaniem dla człowieka.
Na przestrzeni dziejów wspomagano się ziołami, śliną, moczem, okładami z liści. Dzisiaj wiadomo już że rany na skórze najlepiej i najszybciej goją się w środowisku wilgotnym dlatego rozległe i przewlekłe uszkodzenia na skórze zabezpiecza się opatrunkami utrzymującymi mokre środowisko rany.
Tradycyjny opatrunek ma wyłącznie działanie osłonowe. W niewielkim stopniu wchłania wysięk, nie posiada żadnych właściwości przyspieszających leczenie.
Do podstawowych materiałów opatrunkowych zalicza się bandaże, gazę, kompresy, plastry, przylepce jak tez chustę opatrunkową.
- Bandaże – wyróżniamy bandaże nieelastyczne, które są zalecane do trwałego mocowania opatrunków, oraz bandaże elastyczne, które są przeznaczone do mocowania opatrunków, terapii urazów układu ruchowego i schorzeń układu żylnego i limfatycznego. Istnieją również bandaże elastyczne z klejem, które sprawiają, że opatrunek nie przesuwa się. Należy pamiętać że bandaży nie stosujemy bezpośrednio na miejsce zranienia. Podobną do bandaży funkcję podtrzymująca mają również siatki opatrunkowe charakteryzujące się pełna elastycznością dlatego można ich używać do zabezpieczania różnych części ciała.
- Gaza jest opatrunkiem wykonanym w 100% z bawełny hydrofilowej, bielonej nadtlenkowo bez użycia chloru. W czasie specjalnego procesu technologicznego zabezpieczającego przed występowaniem luźnych włókien na powierzchni, podwyższa się bezpieczeństwo medyczne gazy. Biorąc pod uwagę sterylność, możemy wyróżnić gazę wyjałowioną, którą stosuje się do bezpośredniego opatrywania w gabinetach zabiegowych, medycznych oraz na blokach operacyjnych. Drugi rodzaj gaz to gazy niewyjałowione stosowane jako tampony i okłady. Powinny być dodatkowo sterylizowane.
- Kompresy – to podstawowa grupa opatrunków medycznych stosowana w przypadku wszelkiego rodzaju ran, skaleczeń, a także otarć. Powstają z gazy sterylnej. W czasie składania kompresów do środka wkłada się gazę, a następnie zabezpiecza brzegi w taki sposób, by zminimalizować możliwość przeniknięcia do środka drobnoustrojów. Bardzo szczególnym rodzajem kompresu są kompresy tracheotomijne – służą do zabezpieczania rurek tracheotomijnych, cewników, a także innych rodzajów wkłuć.
- Plastry i przylepce – na nośnik nałożono warstwę kleju, który utrzymuje wyrób na skórze. Plastry są zaopatrzone w opatrunek, więc mogą służyć do zabezpieczania ran, otarć i skaleczeń. Plastry mają niewielkie rozmiary i doskonale dopasowują się do trudno dostępnych miejsc. Przylepce nie zostały wyposażone w opatrunek i służą wyłącznie do mocowania opatrunku do skóry. Plastry i przylepce nie ograniczają ruchów pacjentów.
Nowoczesne opatrunki specjalistyczne:
W medycynie wykorzystuje się wiele różnych rodzajów opatrunków, w zależności od rodzaju rany – czy to pooperacyjnej, czy oparzeniowej – w każdym wypadku opatrunek będzie inny a różni je substancja, którą materiał jest nasączony.
Opatrunki specjalistyczne można podzielić również według oryginalnych nośników. Opatrunki siatkowe i piankowe przeznacza się do rozległych ran, silikonowe i parafinowe dodatkowo wspomagają gojenie i plastykę krawędzi. Można także wyróżnić opatrunki bakteriostatyczne do odkażania zainfekowanych ran i materiały z wkładem chłonnym do absorbowania wysięków. Jednak najważniejsza lista dotyczy działania materiałów aktywnie wspierających gojenie.
Opatrunek hydrowłóknisty
- ma silne właściwości wchłaniające płyny
- łatwo dopasowuje się do kształtu ciała
- stosowany do ran powierzchownych oraz do wypełniania ran głębokich
- na ranie tworzą żel hydrofilowy, który łączy się z patogenami i resztkami martwiczymi z rany
- wchłanianie wysięku następuje do wnętrza włókien, a nie do przestrzeni między nimi, jak w przypadku tradycyjnych materiałów opatrunkowych. Taki sposób uniemożliwia kontakt nadmiaru płynu z powierzchnią rany i chroni skórę przed maceracją
- ze względu na możliwość izolowania bakterii i dużą chłonność opatrunki hydrowłókniste są świetnym wyborem do leczenia ran obficie sączących, zagrożonych infekcją
Opatrunek alginianowy
- produkowane z wodorostów i alg
- bardzo mocno absorbuje wilgoć i pochłania wysięk zamieniając go w żel
- stymulują narastanie nabłonka
- zaleca się go do stosowania na rany krwawiące, gdyż włókna tego opatrunku hamują krwawienie. Stosuje się przy ranach z wysiękiem, rany głębokie. Nie stosujemy na rany suche.
Opatrunek hydrożelowy
- utrzymuje wilgotne środowisko w ranie
- stosuje się go najczęściej do ran oparzeniowych czy odleżyn lub owrzodzeń – składają się z hydrofilowych polimerów wykazujących zdolność do pęcznienia
- zawierają do 95% z wody, dzięki czemu zapewniają wilgotne środowisko korzystne w procesie gojenia
- zmiękczają i nawilżają tkankę martwiczą, co ułatwia oczyszczanie rany
- ogromną zaletą opatrunku hydrożelowego jest nieprzywieranie do tkanek, przez co jego zmiana jest dla pacjenta bezbolesna
- opatrunki produkowane są w formie miękkich żeli w tubach lub w specjalnych aplikatorach oraz w postaci przezroczystych płytek żelowych
- hydrożel zakłada się na powierzchnię lub do wnętrza rany, a jego zmiana może odbyć się dopiero po 3 dniach
- materiały hydrożelowe polecane są do leczenia ran słabo sączących, odwodnionych, pokrytych strupem. Sprawdzają się także do opatrywania owrzodzeń żylnych i odleżyn.
Opatrunek hydrokoloidowy
- tworzy korzystne, wilgotne środowisko dla rany
- nadaje się do większości ran z małym i średnim wysiękiem, najlepszy do ran oparzeniowych, odleżynowych i owrzodzeń
- zawierają polimery hydrofilowe wykazujące zdolność do żelowania pod wpływem wody, jednak w odróżnieniu od opatrunków hydrożelowych nie posiadają jej w swoim składzie
- charakteryzują się małą przepuszczalnością pary wodnej, co sprzyja nawodnieniu i samooczyszczaniu rany. Po nałożeniu na uszkodzoną skórę nadmiar wysięku zostaje zaabsorbowany przez hydrofilowe polimery, które pęczniejąc, tworzą miękki, wilgotny, wypełniający jamę rany żel
- występują w postaci samoprzylepnych płytek, a także w formie past, granulatów czy proszków. Różnorodność form umożliwia opatrywanie ran o różnym kształcie, głębokości i umiejscowieniu. W zależności od obfitości wysięku częstotliwość zmiany opatrunku waha się między 1 a 7 dni. Tego typu opatrunki używa się do opatrywania ran z umiarkowanym wysiękiem. Wskazaniem do stosowania są owrzodzenia podudzi, stopa cukrzycowa, powierzchniowe oparzenia
Opatrunek enzymatyczny
- dedykowany do ran, które długo się goją. Jego specyfika działania polega na zmianie odczynu ph, co nasila naturalne procesy usuwania martwych tkanek, dzięki czemu rana regeneruje się
Opatrunek na ranę ze srebrem
- działa na całą ranę bakteriobójczo a także blokują dostęp bakterii i wirusów, dlatego poleca się go stosować do ran szczególnie narażonych na zakażenie
- opatrunek znakomicie dopasowuje się do rany
- przyspieszają gojenie się rany, regenerację tkanek i skóry utrzymując sterylne środowisko rany i optymalną wilgotność w tkankach
- regulują ilość wysięku z rany
- przeciwdziałają powstawaniu blizn przerostowych i nie wymagają częstej wymiany
Dekstranomery
- występujące w postaci proszku. W kontakcie z rana zmieniają strukturę na żelową. Przyspieszają gojenie się rany i tworzenie się blizny. Pochłaniają wydzielinę i oczyszczają ranę. Stosowane na rany głębokie z wysiękiem oraz rany zainfekowane
Opatrunek siatkowy
- znajduje zastosowanie szczególnie do ran oparzeniowych czy też do wszelkich otarć naskórka bez oznak zakażenia
- pod ten opatrunek zazwyczaj zakłada się opatrunek żelowy, natomiast sam opatrunek siatkowy przyspiesza gojenie się rany a także przyczynia się do jej oczyszczania
Opatrunek piankowy / poliuretynowy
- stosowany zwłaszcza wtedy gdy rana wymaga skutecznej ochrony przed urazami z zewnątrz
- stosuje się go do ran z dużym wysiękiem
- dobrze dopasowuje się do nietypowego kształtu
- izolują ranę termicznie, utrzymują wilgotność
- nadają się do stosowania z lekami działającymi miejscowo na skórę
Opatrunek z węglem aktywnym
- zaleca się stosować do przewlekłych ran, pochłania nieprzyjemny zapach i oczyszcza rany
Opatrunki silikonowe
- zakładane na blizny zaraz po zamknięciu się rany
- posiadają aktywną warstwę adhezyjną dzięki której między warstwą silikonu a raną tworzy się mikroskopijna przestrzeń sprzyjająca wygładzaniu się i zasklepieniu brzegów uszkodzonego miejsca
Opatrunki specjalistyczne powstały na potrzeby tych gałęzi medycyny, które zajmują się walką z zakażeniami. Obecnie zaawansowane rozwiązania stosuje się również na oddziałach chirurgicznych do zabezpieczenia ran pooperacyjnych. Jednak rozwój tej gałęzi sprawił, że specjalistyczne opatrunki są dziś dostępne również w codziennej pielęgnacji. Przynoszą chorym ulgę w cierpieniu i nadzieję na poprawę stanu związanego z przewlekłymi oraz trudno gojącymi się ranami. To także szansa dla opiekunów, których bliscy w przebiegu różnych schorzeń lub po wypadkach zmagają się z nierzadko bardzo rozległymi, dokuczliwymi skomplikowanymi dysfunkcjami naskórka, które zagrażają zdrowiu i życiu. Dzięki coraz większemu wyborowi materiałów opatrunkowych pojawia się przed nimi ogromna szansa na powrót do zdrowia.